Чорны замак Альшанскі - Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч (лучшие книги читать онлайн бесплатно TXT) 📗
Выпіў.
— Жонка мая. Па прафесіі была артыстка.
Ягоны сухі твар нібы абцягнуўся скураю на выліцах і абвіснуў знізу, ля вуснаў. Адразу абрэзаліся вочы пад цяжка навіслымі павекамі.
— Як лічыш, хто па народнасці?
— Не разбіраюся я, Адам Пятровіч, у паўдзённых тыпах. Беларуса за вярсту адрозню, а тут баюся судзіць.
— А ўсё ж…
— Грузінка? Армянка? Таджычка?
— Ды не.
— Малдаванка? Яўрэйка?
— Яшчэ горш, — горка сказаў ён. — Цыганка, браце.
Зацягнуўся.
— Вось у гэтым і была яе галоўная віна. А па віне і пакаранне. І добра, калі — першы-лепшы на дарозе яр. Карацейшая была пакута… А я ў той час быў дужа далёка… Не меў змогі вывезці, памагчы… Не мог, не меў права нават залямантаваць, што вось вы самага дарагога мне чалавека, сволачы, у лагерах, у воспе гэтай на ўсёй зямлі, закатавалі. І сын згубіўся недзе… Маю цень звесткі: адбіралі дзяцей нардычнага тыпу. А ён беленькі быў, у мяне. Ты не глядзі, што я зараз сівы… Быў я — белы.
Скоса зірнуў на партрэт.
— Якая была Грушанька ў «Зачараваным вандроўніку», якая Маша ў «Жывым трупе»! Спявала — плакалі людзі. І за гэта — яр. За ўсё — яр.
Адклаў файку.
— З гэтым… прыцерпеўся не прыцерпеўся, а так, прытупілася крыху… А вось з сынам… Ці назад ён трапіў, у наш дзіцячы дом? А можа, і… там. І не выключана, што нейкаму нашаму такому… Грыбку давядзецца перастрэльвацца з ім… Вось як.
Узняў кілішак з залацістай вадкасцю.
— Я табе гэта не таму расказаў, каб ты мяне пашкадаваў. Я таму, каб ты сябе пашкадаваў. Гэта, што з табою, не самае страшнае. Не самае апошняе.
Удзячнасць мая яму была такая вялікая, шкадаванне такое нясцерпнае (сапраўды, што была мая горыч перад ягонай?), што я зразумеў: трэба пераводзіць размову на іншую тэму. Але гэтая іншая тэма аж аніяк не прыходзіла да галавы. Таму я ўзяў дый расказаў сёе-тое са страхаў Пташынскага.
— Ну, гэта не загадка, — сказаў Хілінскі. — Крыху — звычайныя барыгі, бз…ы, якім з законам звязвацца ані не выпадае. А больш — хвароба. Гэта ад сэрца.
— І я так думаю.
У гэты момант зазваніў тэлефон. Хілінскі выйшаў у малую спальню, прычыніў за сабою дзверы, але чуваць, мабыць, было кепска, і ён вымушаны быў гаварыць галасней, чым звычайна, і я сёе-тое чуў.
— І сувязь з гэтым? А, чорт бы іх з гэтымі дэвізамі!
«Назнарок не кажа «валюта». Кажа «дэвізы». Думае, што слова не ведаю. Белымі ніткамі шыеш, Адам Пятровіч».
— Заразы. І зброю?… Чуваць кепска!… Ясна. У гадзіну трыццаць? Добра. Буду.
Выйшаў зноў да мяне:
— Сапрычасціўся ты, хлопец, да таямніцы. А я вось непедагагічна сябе павёў. На поўную вымову.
— Я, Адам Пятровіч, не з лапатуноў. Вы мяне не першы год ведаеце. І справы вашы мяне не датычацца. У вас свае, у мяне свае.
— Пакрыўдзіўся?
— Пакрыўдзіўся. А мне бы й век пражыць, нічога пра іх не ведаючы. Ні пра што я ў вас не пытаў. Нецікава, прабачце.
— А дарэмна. Усё можа быць. А наконт «хоць бы й век», то заракаўся нехта, — ён проста патрос мяне за плечы. — Ну, досыць надзімацца, ну… Ну скажы нешта.
— Раз ужо я выпадкова штосьці пачуў, то вернемся да Мар'яна. Нешта і ў ягонай справе трывожнае. Вось жа іконы, валюта — я не пытаю, якое там здарылася яшчэ, што вам трэба ехаць. Але чаму таго ж не можа быць тут? І ўрэшце, прадчуванням таксама трэба верыць. Не матэрыял гэта ні для «Абеляў у адстаўцы», ні для міліцыі, ні для суда, але часам трэба верыць, калі сэрца гаворыць, калі сціскае, моцна баліць.
Ён уважліва глядзеў на мяне.
— Можа, і трэба. Вер і глядзі.
Устаў.
— Трэба было б не кідаць цябе да раніцы ў тваім стане. Але сам чуў. Выпіць што-небудзь маеш?
— Віно ёсць.
— А мацнейшае?
— Мгм.
— На вось. Ты ж не з тых, што блукаць потым пойдзеш? Ну вось і выпі здорава. Сёння дазваляю. Каб спаў у мяне. Ну, хадзем.
Хілінскі ведаў, што рабіць.
…Ніколі ў жыцці, ні дагэтуль, ні пасля, я не выпіваў столькі. Дарваўся хлопчык. Спаўна скарыстаўся з суседавай парады. І заснуў як забіты. Распрануты, як заўсёды, але чамусьці пры гальштуку на голую шыю. Ці, можа, усё ж хацеў «блукаць»? Шукаць Зою? Напэўна.
У наступныя пяць дзён я выкупляў грэх свайго «пьянственного глумлениа». Працаваў, не даючы сабе ані хвіліны перадышкі.
Нельга было паверыць у тое, што толькі сама каштоўнасць старой кнігі магла выклікаць такую аблогу хаты Пташынскага, усе гэтыя званкі, блуканні пад вокнамі і ўсё такое. Я амаль упэўнены быў, што разгадка недзе ў самім тэксце: нейкая прыпіска на палях балоні, надпіс, умела схаваны ў вязі арнаменту, яшчэ нешта. І вось я шукаў. Усляпую, бо не ведаў, дзе і што шукаць.
Шмат разоў за жыццё я чытаў Евангелле, адну з лепшых (калі не самую лепшую) з гісторый, прыдуманых чалавецтвам за ўсё сваё існаванне. Прыемна мне было чытаць яе і зараз, думаць над паасобнымі мясцінамі, уяўляць. І ўсё ж не так прыемна, як раней. Таму што хаця я й чытаў ледзь не па складах — шукаў я ўсё ж іншае. Так для чалавека, які раптам заўважыў першы грыб, адразу перастае існаваць зялёная, спявучая прыгажосць раскошнага летняга лесу.
Так я і ішоў, уторкнуўшыся носам у зямлю. Без усялякай карысці, акрамя маральнай. Дый тая была другога гатунку, таму што я сачыў, а не думаў.
Часам з'яўляліся думкі, што хаваць нешта ў такім тэксце блюзнерства, а ўжо для сярэдневяковага чалавека (калі толькі хаваў ён) — не проста блюзнерства, а блюзнерства, якое мяжуе з ерассю, са згубай цела і бессмяротнай душы. І, калі гэта так, таямніца павінна быць страшэнна важлівай або… або чалавек той не павінен быў верыць ані ў бога, ані ў чорта, ані ў тагачасны закон.
Я прачытаў усе чатыры Евангеллі, і дзеянні апосталаў, і пасланні іхнія, пачынаючы ад паслання Іякава і канчаючы пасланнем да яўрэяў. Заставаўся толькі апакаліпсіс Іаана Багаслова ды недарэчна прышмараваны да яго «Статут», таксама з «пасланнямі», толькі ўжо свецкіх уладароў.
Нічога!
Хаця б цень нейкага следу, нейкай здагадкі!
Урэшце я пачаў думаць, што з гэтым тэкстам мы памыліліся. І самае горшае, да той самай думкі схіляўся і Мар'ян. За гэтыя дні ён пару разоў заходзіў да мяне, і мы, да болю ў вачах, тупа ўзіраліся ў тэксты, варочалі пад чарапамі гіпотэзы, і ўсё гэта толькі для таго, каб тут жа зарэзаць іх. Адзінае, у чым мы «пасунуліся» наперад, быў сапраўдны акт пра знікненне жонкі Альшанскага, надрукаваны ў «Актах, выдадзеных археаграфічнай камісіяй…».
— А што гэта нам дасць? — спытаў я.
— А можа.
— Рыбу нам з табою лавіць, а не шукаць.
— Паловім. Вось-вось ужо. Нават на азёрах лёд амаль скончыўся.
І мы зноў да ачмурэння сядзелі над кнігаю і копіяй, і Мар'ян бурчаў:
— Холмсы мне яшчэ, таксама… Пінкертоны… Картэры… Станкевічы…* Мегрэ.
* Андрэй Станкевіч — самы славуты з гэтай «дынастыі законнікаў» следчы і суддзя беларускага сярэдневякоўя (у прыватнасці — справа Марыны Дастаеўскай-Карловіч 6 сакавіка 1607 г.).
У тую тхланную, золкую сакавіцкую пятніцу — было гэта, здаецца, дваццаць дзевятага сакавіка — мы таксама ні да чаго не дадумаліся.
— Прарок Навум — і той бы не дадумаўся, — плюнуў урэшце Пташынскі.
— Ну-ну. Няўжо мы двох дурнейшыя за аднаго?
Я пайшоў праводзіць яго. На душы ад уласнай бездапаможнасці было моташна.
— Як шчанюкі сляпыя, — сказаў Мар'ян.
Наперадзе спускаўся па сходах цікавы малады чалавек, сусед Лыганоўскага. І на гэты раз у руках ягоных было вядро са смеццем. Адкуль ён яго бярэ?
— Вось такое смецце ў нас у галовах. Выкінеш — і застанецца пустая макітра чарапаная.
— А мо і сапраўды трэба ўсё выкінуць і пачаць спачатку? — сказаў я. — Можа, справа і не ў тэксце? Можа, выскаблена нешта? Можа, сутнасць не ў змесце, а ў вядры? У самім існаванні рэчы?
— Трэба будзе паглядзець. Заўтра ж.
Мы спыніліся ля тытунёвага кіёска.
Я купіў пачак «БТ», Мар'ян вінавата ўсміхнуўся і папрасіў пачак «Шыпкі».
— Кінуў бы ты гэта, Мар'яне, — сказаў я. — Дальбог, кінь.
— Слабасць клятая! Ды я адну-дзве ў дзень буду.
