Хрыстос прызямліўся ў Гародні - Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч (первая книга .txt) 📗
З глыбокай катлавіны, выкручанай, відаць, весняй вадою, высіліся бакі, гарбатая спіна і лабастая галава велічэзнага слана. Змаршчакаватая скура ягоная была, як зямля ў засуш. Цемнаскуры пагоншчык-індыянін вохраю і кармінам наводзіў вакол ягоных вочак застрашлівыя, жоўта-барвяныя вачніцы. Зброя пагоншчыка — востры анк — і зброя слана — адпаліраваны, таўшчынёю ў руку ля пляча і даўжынёю ў два сажні ланцуг — ляжалі ўбаку. Слон уздыхаў.
Крымчак спешыўся і куцалапа павалюхаў да невысокага белага шатра, каля якога сядзеў на кашме мажны, яшчэ не стары татарын. Сядзеў нерухома, як бажок, глядзеў нібы праз таго, хто падыходзіў.
Малады даволі нядбала схіліўся перад ім:
— Бацьку майму, цёмніку, хану Марлоры звесць. Добрая звесць.
Толькі тут ля вачэй татарына склалася сетка ўсмешлівых зморшчын. Прадубленая ўсімі вятрамі і сонцамі скура ля рота і рэдкіх вусоў прыйшла ў рух:
— Увесь дзень скакаў, сын мой, першародны Сялім-мурза?
— Спяшаўся, бацька мой.
— Дай мне, Сялім, — сказаў стары хан.
Сын адкінуў потнік са спіны свайго ўспененага каня, дастаў з-пад сядла тонкі і вялікі, далоні на чатыры, скрыль сырога цёмнага мяса. Працягнуў.
— Ты заўсёды падумаеш аб бацьку, сынок.
— А як? Тры дні і тры ночы сядзець тут і не бачыць гэтага ў вочы.
Каніна была смачная. Уся змачаленая і адбітая за дзень скачкі, цёмная ад добрага конскага поту і прапахлая ім. Няма на свеце лепшага паху, чым пах конскага поту, гэта ведаюць усе… Хан еў.
— Сядай, сын. Нічога няма смачнейшага пад небам Алаха за такое вось мяса. Натрудзіцца за дзень. Пахне палыном, стэпам ля блакітных узгоркаў, дзе пасвяцца нашы табуны.
— Ежа дзеля мужчын, о мой бацька.
— Дык вось, кажы, Сялім-мурза.
Малады нібы амыў далонямі твар. Мяккая, кашэчая грацыя была ў няспешных ягоных руках.
— Край багаты, о айцец. — Вусны ягоныя, калі ён загаварыў, склаліся, нібы для пацалунка. — Але ў простых хатах, як заўсёды тут, можна браць ці не адных толькі рабоў. І яны рахманыя, бо дазваляюць сваім мулам, нават не воінам, браць у сябе амаль усё… Жывуць тут беларусы, трохі іудзеяў і нават татары, узятыя ў палон яшчэ ў часы Бату і пазней.
— Гэтых знішчыць, — сказаў хан. — Убраць з гэтага свету. Гэта будзе лепей дзеля іх. Магаметанін, па закону прарока, павінен аддаваць перавагу смерці перад палонам. Яны ўжо не мужчыны.
— Грэх.
— Прымусь іх забіваць няверных. Пасля няверныя заб'юць іх. Тады нашы трапяць у рай за забойства хрысціянскіх сабак, а хрысціянскія сабакі пойдуць у эдэм да свайго Бога, бо той загадаў ім знішчаць няверных.
Марлора засмяяўся свайму жарту.
— Усім будзе якшы.
— Усё золата маюць яны ў іхніх мячэцях. Добра гэта зрабілі яны дзеля нас… Варта п'е. Ханы — журботныя галавою.
— Ханы ў іх заўсёды журботныя галавою.
— Крэпасці недагледжаныя. Вельмі проста будзе прайсціся ступою гневу і жаху па кіліме іхняй пакорлівасці, ператварыць іхнюю зямлю ў попел адчаю і размятаць яго нашымі арканамі.
Марлора аддзёр кавалак мяса і запхнуў яго ў рот сыну, які прыплюшчыў дзеля гэтага вочы і па-гусінаму выцягнуў шыю.
— За добрыя звесці. Ідзі ў Га-ро-ды-ну. Скажы — не будзе ясаку, не будзе рабоў, не будзе золата, не будзе саф'яну, славутага ў гэтай зямлі, мы вырабім саф'ян з іхняй шкуры.
— Ёсць і сумнае, — сказаў мурза. — У іх… толькі што… Толькі што ў іх аб'явіўся і сышоў на зямлю іхні Бог. Іса бен Марыям-мн, Іса Кірысту.
— Ты бачыў? — непачціва спытаў хан.
— Як цябе. Ён узяў у мяне аркан. Разам з адным сваім прарокам ён разагнаў гэтым арканам цэлы натоўп. Хто яшчэ можа такое?
— Б-бог, — хан мацаў аркан. — Няма Бога, акрамя алаха. Але памятай, нават Бату пазбягаў бурыць шатры чужых багоў. Мала што! Гэт-та можа несці вецер небяспекі. Калі сутыкнёмся — Бога браць першага. Нават калі наперадзе бой… Скачы ў Га-ро-ды-ну, сын.
Сялім ускінуўся на каня. Хан усміхнуўся яму:
— Гаворка гаворкай, пасольства пасольствам і ясак ясакам. Але я думаю: нам няма чаго марудзіць. Жах — харошы памочнік. А дадуць згоду на даніну — мы спынім тады.
— Згода.
І, калі мурза крануў з месца, хан пляснуў у далоні:
— Збор!
Глуха заракаталі бубны. Стан прыйшоў у рух.
РАЗДЗЕЛ ХХІХ ПЯТКА НЕ МАЕ СОРАМУ
І тады гэты паршывы нечасцівец склікаў да сябе — таемна і пад покрывам цемры — яшчэ дзесяцёх, чые імёны хай не апаганяць вашага слыху.
Усходняя казка
Усяго праз два дні гэты самы грукат нясцерпна рассыпаўся над дамамі і вуліцамі Гародні. Нясцерпна, хаця тут яго вывяргалі ўсяго два барабаны і з дзесятак бубнаў у руках варты.
Гук быў нясцерпны, таму што вялікая, мёртвая цішыня стаяла на поўных народам вуліцах горада.
Ішлі пасланцы ад крымчакоў, а гэта азначала, што і сама арда недзе тут і ўжо льецца кроў, ляскаюць, бразгочуць мячы, свісцяць арканы і лямант стаіць у паветры.
З жахам глядзелі на чужынцаў дзеці, з бязмернай агідаю жанчыны, з гневам — бо хто ж іх калі-небудзь зваў на Белую Русь — мужыкі і мяшчане.
Што праўда, татар прымусілі спешыцца яшчэ на Малой Скідзельскай, але ім пакінулі ўсё, нават бубны. І вось пабедныя, варварскія гукі чужой музыкі, той, якую памежныя людзі снілі нават уначы, агалошвалі Ростань, пасля Старую вуліцу, пасля Стары рынак. Ніхто не папярэдзіў аб з'яўленні крымчакоў ні раду, ні нават духоўны суд, што якраз сядзеў у палацавай царкве, у першым усходнім нефе замка. Татарын загадаў тысячніку Карнілу не цягнуць гадзінамі і днямі, калі не хоча, каб ягоная тысяча сустрэлася з цьмою, а адразу весці яго «да ўладароў». Іначай будзе горш. Кожная хвіліна — лішняе спаленае сяло.
І Карніла вырашыў весці мурзу на сваю адказнасць.
Ударалі, грукаталі бубны. І ішоў, валюхаючыся, паперадзе сваёй дзікай вобразам варты пасыльны татарын. Ногі ў ботах з загнутымі насамі ўпэўнена папіралі зямлю. Адна рука — на эфесе, другая — абаранкам на тугіх вітках аркана. Галава закінута, вочы глядзяць зверху ўніз. І нахабна, пагардліва ўсміхаецца рот.
Толькі аднойчы вытрымка здрадзіла яму. Убачыў залатыя кісці рук і даўжэзныя вусы Ціхона, і яны так уразілі яго, што ён засмяяўся і ўхапіўся за іх, нібы дзіця за цацку.
— Доб-ры баран. Мой будыш!
Сябры кінуліся былі на крымчака. Гіаў развярнуўся быў, каб даць. Вястун узняў молат. Але тут замкавая варта, якая суправаджала пасланцоў, выставіла дзіды і гізаўры.
— Вы што, хамы? — спытаў тысячнік. — Пасла?!
…А славуты гародзенскі сінкліт сядзеў між тым у паўночным прытворы дварцовай царквы і анічога не ведаў пра нечаканую «радасць», якую рыхтаваў яму лёс.
Перад пачцівымі і высакароднымі раснікамі стаяў ганец, запылены да таго, што здавалася, нібы ён усё жыццё дагэтуль пражыў на млыне. І вось яго выцягнулі адтуль і, сяк-так пачысціўшы (бракавала часу), даслалі з даручэннем.
— Трэба пахваліць вашу службу, — вельмі ціха сказаў Лотр Фларыяну Басяцкаму. — І як вашы галубы?
— Прыляцелі, — змрочна сказаў праезуіт.
— Цікава, — сказаў Лотр. — Цікава было б ведаць, чаму вы ўважылі за лепшае ўвесці нас у зман наконт таго, што ўсё добра, пакінуўшы пры сабе весткі аб падзеях у Наваградку, аб спробе перашкодзіць святой службе, аб тым, што знік генеральны камісарый і што ў знікненні гэтым, магчыма, таксама вінаваты яны? Урэшце аб апошніх падзеях… Гэта была ваша ідэя з галубамі?… Вы штосьці ўжылі?
— Ужыў, — змрочна сказаў мніх-каплан.
— Цікава было б ведаць, што?
— Я ўжыў гэтых галубоў. Смажаных у масле. Памятаеце? Вы яшчэ памаглі мне іх ужываць. Было смачна. Магу таксама нагадаць, што была серада.
Кардынал папярхнуўся.
— Калі ласка, — амаль бязгучна сказаў ён, — маўчыце.
— Чаго мне маўчаць, калі не маўчыце вы?
— Але ж…
Твар каплана абцягнуўся скурай. Бязлітасна і жорстка ён сказаў:
— Галубы вярнуліся без запісак.
— Можа…
— Усе тры галубы вярнуліся без запісак, — паўтарыў мніх.
— Магдаліна? — узняў Лотр непаразумелыя вочы.
