Хрыстос прызямліўся ў Гародні - Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч (первая книга .txt) 📗
— Ты?!
— І з'явіўся да іх, з'явіўся ў Эмаўсе, і многія не верылі, што ён… Н-ну?!!
Мацей супакоіўся. Нахабна ўсыпаў грошы ў вацок і схаваў яго:
— Пашчу закрый… І, ведаеш, валі ты адсюль, агнец. Выбраўся, дык весяліся. А то вось дам, і… Дзіваў не бывае. Галавой наложыш.
Іуда бачыў, што Мацею трохі ніякава. Літаваць яго, аднак, не збіраўся. У агульнай здрадзе была і Мацеева лепта.
Ён рыкнуў так, што Мацей разгубіўся:
— Ты што?… Ты што?
Белыя, нібы ў сабакі, зубы Іуды амаль драпежна выскаліліся.
— Нехта казаў: Іудзе евангелля не паложана. Нехта ў мяне евангелле спёр і спахабіў.
— І не паложана. Па пісанню.
Іуда насунуўся на яго.
— А па жыццю? Па майму? І па твайму, смярдзючы тхор?
— Пісанне.
Іуда быў па-боску іранічны:
— А трыццаць срэбнікаў? Яны ж, згодна з пісаннем, мне належаць, а не табе.
— Ідзі атрымай. Хто перашкаджае?
— Па пісанню, чуеш? — твар у Іуды быў страшны. — Дав-вай цану здрады!
І ён зрабіў тое, чаго ў звычайным стане не мог бы зрабіць: узяў Мацея загрудкі і ўзняў. Мытар кінуў вацок у мох. Сківіца ягоная калацілася. Іуда з сілаю шпурнуў яго на кучу лаўжоў. Падабраў каліту, паклаў у кішэнь. Выціраючы мохам рукі, сказаў:
— Ну вось, цяпер усё па пісанню. Евангелле ў Мацея, грошы — у Іуды. Уставай, а то я нешта не разумею, дзе ў цябе азадак, а дзе твар. Так, малайчына. Можаш цяпер, прынамсі, казаць, што не дзеля грошай прадаў, а па перакананню… А цяпер — валі. Людзі цябе заб'юць. Шкада — мне няма часу. Дурныя, як дарога, разумнага судзяць.
Іуда даганяў сваіх і бурчаў сам сабе пад нос:
— Вось цяпер я зразумеў, чаму адзін друкар замест «бяссмерця душы» памылкова набраў дый ціснуў у трох тысячах прымернікаў кнігі «бяссмерце дупы». То ён гэткую во неўміручую поскудзь меў на ўвазе.
РАЗДЗЕЛ LІІІ ЗОРКА — ПАЛЫН
Упала ў крыніцы вод зорка. Імя той зорцы — Палын. І вымерла трэцяя частка ўсіх людзей, бо воды зрабіліся горкія.
Апакаліпсіс, гл. 8, ст. 11
Балада павешаных
У тую ноч забілі не ўсіх. Усіх схопленых забівалі пасля, паступова, на грунце цвёрдай законнасці, але з належнай няўхільнасцю і жорсткай дабрынёй. Бо лепей адсячы гангрэнозны член, чым дазволіць памерці хвораму.
Удзень і ўначы раўлі ў сутарэннях мяхі і ляскалі клешчы. Грамадзян, да якіх прыкінуўся антонаў агонь вальналюбства і чыстай веры, пасля допыту выводзілі і каралі смерцю на Зітхальным арбе, скрыжаваннях вуліц або на Лідскай дарозе. На смерць кожнага акуратна складалася паперка. Акт.
Мяшчане і мужыкі ў катавальнях асуджана маўчалі. Жыццё страціла дзеля іх цану ў самы той момант, калі яны страцілі абшар, да якога звыклі, смалісты водар пушчы і аполле, што залоціцца жытам і ячменем.
Цэлыя дні варта хадзіла па дамах, вышукваючы крамолу, хапала людзей і цягнула ў вялікую судную залу. Катавалі па адным, але прысуды выносілі пачкамі, не дужа разбіраючыся, што там да чаго. Вязні маўчалі, і агавораў не было, затое лютавалі, падаючы хлуслівыя даносы, віжы і сокі. І таму па горадзе кацілася лавіна арыштаў. Забіралі бацькоў у дзяцей і дзяцей у бацькоў, мужа — ад улюбёнай жонкі, хлопца — ад каханай. Уся Гародня не спала па начах. Людзі ляжалі і глядзелі бяссоннымі вачыма ў цемру. Пружына хлуслівага даносу магла ўдарыць кожнага ў кожную хвіліну.
Не спалі і арыштаваныя ў сутарэннях пад усходнім нефам замка. У гэтых усё было пэўнае, і яны маглі б спаць, але над імі ўсю ноч гарлала песні п'яная варта: зрывала на палонных свой нядаўні, смяротны перапуд. Часам яны адчынялі дзверы ў сутарэнні, дзе пасля катаванняў ляжалі, не ў змозе варухнуцца, ломаныя людзі, і рабілі канцэрт дзеля іх, раўлі нешта накшталт «Песні аб хаме»:
Многія — хто ляжалі далей у цемры — патаемна плакалі. Не таму, што павінны былі памерці, а ад прыніжэння.
І таму ўсе маўчалі, нават паміраючы на дыбе. Такая вялікая была іхняя заядлая мужнасць, што жахаліся нават людзі святой службы.
Басяцкі зразумеў, што галоўнае зараз — дабіцца адрачэння ад Хрыста. Хай пад катаваннем успомніць аб сапраўднай ісціннай догме, тады астатнія запраста хрумснуць у хрыбце. А гэта азначае — Братчыка трэба катаваць вынаходлівей, страшней і даўжэй за ўсіх.
Доўга спрачаліся, хто павінен судзіць. І вырашылі, што хаця падсудны і міранін, але, паколькі злачынства датычыцца царквы, судзіць будуць старшыні духоўнага суда.
Басяцкі падказаў і тое, як зняць з царквы большую частку яе віны за пакаранне смерцю. У Францыі ў падобных выпадках царква аддае злачынца ў рукі прэво. Братчыка пасля асуджэння таксама трэба было аддаць для выканання прысуду ў рукі гарадской рады, у рукі бурмістра Юстына. Хай пэцкаецца ён.
Калі ён келейна вырашыў гэта пытанне з Лотрам, той аж пашкадаваў, што член ордэна, якому даручана справа веры, з такім лёгкім сэрцам збіраецца кінуць той ордэн. Іранізаваў:
— Ну, які ты будзеш лыцар Езуса? Невядома яшчэ які. А тут жа ты на сваім месцы. І не ўзлюбяць жа цябе твае цяперашнія браты. Здраднік, скажуць. Убачыў, што пяршынства цяпер не наша, дый перакінуўся.
— Напляваць. Я жыву дзеля будучыні. — І раптам Лотр убачыў, як пазмрачнелі заўсёды спакойныя і нават зычлівыя вочы Басяцкага: быў у іх цяпер нейкі асуджаны, абыякавы холад, нібы чалавек уваскрэс з магілы. — Жыву… А ўрэшце, ці жыву? Нешта гаворыць мне, што магу памерці. І ці трэба нешта рабіць, калі тут зрабілася такое? Гэты лжэ-Хрыстос — папярэджанне. Не можа быць будучыні, калі па гэтым свеце швэндаецца такая навалач, як Братчык.
— Ну-ну, — не на жарт перапалоханы, сказаў Лотр, — супакойся.
— Я спакойны.
І, аднак, ён не быў спакойны. Нешта здарылася з душамі людзей. Ніколі ён не бачыў такой непахіснай закаранеласці. Мечнік Гіаў Турай, дваццаць гадзін віснучы на прэнгу, безупынна не чытаў, а хутчэй выкрыкваў — ад нясцерпнага болю — спакуслівыя месцы з пісання (дорага дала б святая служба і ўвогуле царква, каб іх там не было), цэлыя кавалкі з пасланняў шчырых айцоў царквы (лепей бы і гэтых пасланняў не было, бо яны выкрывалі расафорных), а таксама з відавочна ерэтычных кніг. Начытаны быў у справах веры ды ерасі.
Варта было заплюшчыць вочы, і вось: сутарэнне, прэнг, на ім вісіць нагі, непатуральна выцягнуты — наскі ног павернутыя адзін да аднаго, — да сіняга чорны чалавек і ў мільгаценні агню выкрыквае страшнае пасланне кельнскага арцыбіскупа Гацье да папы Мікалая, лямантар ерасі для многіх людзей — ад Саламанкі і аж да мяжы княства Беларуска-Літоўскага. Ерасі, нягледзячы на тое, што Гацье шчыра і дагматычна верыў.
…Агонь. Чалавек, які вісіць дзесяць гадзін. Крык.
— Судзіш? Якім правам?! Правам большасці, правам рады?! Рада твая складаецца з гэткіх самых прадажных, разбэшчаных людзей, як і ты сам… Тыран баязлівы, носіш імя раба рабоў і ўжываеш здраду, даносы, скарыстоўваеш золата і сталь, каб быць панам паноў… Як ты назавеш клір, які курыць фіміям тваёй магутнасці, апявае тваю ўладу? Як ты назавеш гэтых меднагаловых… гэтых адроддзяў пекла, у якіх сэрцы з металу, а чрэслы з гразі Садома і Гаморы? Гэтыя служкі створаны, каб поўзаць перад табою. Імя табе — Сатана.
