Чорны замак Альшанскі - Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч (лучшие книги читать онлайн бесплатно TXT) 📗
Я ўдзячны быў Лыганоўскаму, што ён не павёў мяне па палатах, а проста папрасіў санітараў прыводзіць тых хворых, якіх ён укажа, і кожнаму з іх выдаваў мяне не за старонняга чалавека (магчыма — я страшыўся такога — будучага іхняга суседа), а за лекара, які паглядзіць іх пакуль, а пасля абавязкова дапаможа.
Я толькі ўрыўкамі лавіў яго каментарыі, калі чарговага хворага адводзілі. Перада мною ўсё яшчэ стаяў твар, вочы, пастава няшчаснага, ягоная мова, часам, здаецца, і складная, а часам як на дзве трэці сапрэлая тканіна з кургана, па рэштках якой толькі з цяжкасцю можна ўявіць першапачатковы ўзор.
— Казаў… аднаго… не таму што ракета ўзарвецца… Космасу не баліць… загад урада… магло там… Аэліта.
Адзін з дзесяткаў магчымых разгадак гэтай галаваломкі мог быць такі:
— Казаў жа я, каб паслалі мяне аднаго. І не таму, што ракета ўзарвацца можа, калі лішні ў экіпажы. На зямлі не ўзарвецца. Космасу не баліць. І гэта быў загад урада, а на месцы не паслухаліся. Самае горшае, што ўзарвацца магло там, а там Аэліта.
А яго змяняў другі, які быў упэўнены, што жонка рвецца да яго (калісьці яна не толькі здрадзіла яму, але й прадала яго), ужо дзесяць год чакае, ды яе да яго не пускаюць.
— Яна выйшла другі раз замуж дзевяць год назад, — буркнуў Лыганоўскі, калі чалавека, які захлынаўся ў рыданнях, павялі.
І яшчэ. І яшчэ. А тут голас чалавека, які звыкнуў да такога, хаця недзе ўнутры яму, можа, і баліць. Каменціруе:
— Псіхоз Корсакава — асобая форма псіхічных расстройстваў на глебе алкагольнай інтаксікацыі. Характарызуецца змяненнямі памяці і множнымі паражэннямі нерваў. Або: рознасць палёў зроку. Але праведзена праверка з дапамогай вымяральніка мазгавых хваль, і розніцы ў іхняй форме я не бачу.
Ці яшчэ:
— Ні вар'ятам, ні эпілептыкам, па ўсім відаць, яго лічыць нельга. Няма ніякіх падстаў казаць аб арганічных мазгавых зменах. Трэба лічыць, што прычынай, хутчэй за ўсё, псіхічныя, душэўныя ўласцівасці.
Ён пільна пакасіўся тады на мяне:
— Як у гэтага вашага тыпа з Альшанкі. Хацеў бы я неяк пагаварыць з ім.
— Хто забараняе? Збярыцеся вось ды прыедзьце туды на дзень-два. Паназірайце.
— А можа, і трэба будзе. І не толькі за ім, — дадаў ён са значэннем. — Можа, і ў вас некаторыя «пачаткі» пачалі праяўляцца.
— Воля ваша. Але што гэта дасць?
— Вопытнаму дасць. Хаця, вядома, лепей было б правесці тэсты на здольнасць запамінання і элементарныя разумовыя здольнасці і… зрабіць праверку рэакцыі на наркоз.
— Запамінаю — на выдатна, здольнасці — ну, як здольнасці. Наркотыкаў не ўжываю. Дый і мала хто, відаць, у нас іх ужывае. Гэта не Ганконг.
— І трэба было б правесці, — гнуў ён сваё, — больш усебаковую праверку разумовых здольнасцей і аналіз характару па метаду Роршаха*.
* Роршах Герман (1884-1922) — швайцарскі псіхіятр, які прапанаваў свой спосаб класіфікацыі характараў.
А перад намі ішлі новыя і новыя цені. Адзін, дэгустатар з вінзавода:
— Да 1878 года — прафілаксера. Пасля яе віны ўжо не тыя… Корак мянялі, а то трэба было адбіць рыльца… Пад рыльцам трымалі свечку, каб быць упэўненым, ці не трапіла ў віно парушынка. І ані гарчычнай лыжачкі асадку. Вы ўжо такіх, тых вінаў, не будзеце піць.
— Ні аб чым іншым гаварыць не можа.
А за ім акцёр, які граміў кагосьці кавалкамі з п'есы, якой ніхто не бачыў і ніхто бачыць не будзе. Жэсты аратара на форуме.
— І ролю ў ёй мне не далі… Англійская… Мова Шэкспіра — гэта ясна. А тое, што вы называеце проста англійскай, — гэта шэраг мыканняў і варыяцый аднаго-адзінага галоснага, пры дапамозе якога маюць зносіны дзевяць дзесятых жыхароў гэтага вострава. — І кінуўся да акна, нібы расчыняючы яго. — Слухайце! Перазвон! Звон па нас! Слухайце вы ўсе. Хай паможа бог гэтаму старому дому.
Я не мог болей.
— Што, адчуваеце faux pas?* — спытаў псіхіятр.
* Падманны крок, няёмкасць.
— Felix opportunitate mortis*. Мне сорамна.
* Шчаслівы, хто ў час памірае.
— Што зробіш. Многіх з іх не вылечыш. І саромецца няма чаго. Прыйдзе час, на гэтых, безнадзейных, мы накопім матар'ял надзеі для іншых. І тады адзіным невылечным адхіленнем у псіхіцы будзе тое, пра якое і зараз кажуць: «Балван, якіх мала».
— Абы не пры штурвале.
— Ну гэта ўжо не псіхіятраў справа.
— Хадзем, хадзем адсюль.
Ён гаварыў з усмешкай, хаця і сумнай. А на мяне каціліся хвалі чалавечага гора. Вялізныя хрыбты чорнай вады. І гэта былі нашы няўдача і непаспяховасць, нашы нядоля і злашчасце. Усе грані нашай нядолі: атамнай, мілітарысцкай, сексуальнай. Пагрознай. Чым мог памагчы супраць гэтых няспынных навал нейкі там стары добры бром. Стары экіпаж Флінта цяпер нават сваю славутую песню спяваў бы зусім іначай:
Йё-хо-хо, і бутэлька брому.
Я не мог больш глядзець у вочы гэтым людзям і ўзмаліўся перад Лыганоўскім аб літасці.
І вось мы ехалі назад, паступова ўязджаючы ў позняе весняе сутонне.
— Ну вось, — сказаў лекар. — Цяпер вы самі бачылі гэты адчай. І менавіта каб не дайсці самому да такога, кіньце ўсе вашы заняткі, перастаньце думаць аб усім і — куды-небудзь, куды хочаце. На мора, у горы, у стэп. Сцеражыцеся ілюзій.
— Добрая ілюзія, калі я сам бачыў цені на галерэі і іншае… Гэта што, неаб'ектыўнае ўражанне?
Ён усміхнуўся гожым ротам:
— Сярэдневяковыя вядзьмаркі, каб «лётаць», націраліся маззю. У яе склад уваходзіў аконіт. Ён даваў цалкам «аб'ектыўнае» адчуванне палёту. Але ж вы не будзеце адмаўляцца, што гэта была чыста суб'ектыўная ілюзія.
— А гэта што, таксама суб'ектыўная ілюзія, што мае паперы пару разоў былі пераварушаныя?
— А вы не маглі самі гэтага зрабіць… гм… ва ўзбуджаным стане.
— Клянуся вам, што падчас гэтых «ілюзій» я з месца не мог скрануцца. Як прыкуты. Усе мускулы здраўнелі… Вы лепей, чым разважаць, парады мне нейкія далі б.
Сказаў я гэта ці не занадта палка. І не дзіва: я такі досыць моцна спалохаўся тых дантавых колаў пекла, праз якія ён мяне сёння правёў.
— Парады? Ну, піць. Вы шмат п'яце?
— Выпадкова і досыць рэдка.
— Курыць… Лепей за ўсё… Абавязкова кіньце курыць.
— Ну, гэта вы занадта патрабуеце.
— Можа. Ды гэта ў вашым выпадку, можа, і не дужа шкодзіць. Лепей, вядома, кінуць, калі хопіць волі. Проста выдатна было б, каб кінулі. Але тут я дрэнны парадчык дый патрабаваць не маю права. Сам дымлю, як цягнік. З вайны. З фронту. Самі разумееце… Ну, можа, крыху меней курыце… Урэшце гэта не самая вялікая бяда. А вось кінуць справы, каб сонца, зелень, свежае паветра, спакой, — тады і дыміць можна. Крыху.
Прыпаркаваўшы машыну, мы ішлі да сваіх хатаў.
— Што, Герардзе? — спытаў Пахольчыка лекар. — Як там з дамоўленасцю?
— Ды вініцца мушу. Не дастаў, і пэўны час, мусіць, не будзе. Перабоі.
— А, ладна, — махнуў рукой Лыганоўскі. — Пакурым пару тыдняў штось іншае.
…Падымаліся да сябе. І на пляцоўцы, дзе была кватэра лекара, убачылі Хілінскага, які спускаўся ўніз.
— Дзень добры панству. А дзе гэта вы, Косміч, прападалі цэлы дзень? Кампанія? Кабеты?
— Кампанія ў мяне была невелька, але бардзо пожондна, — сказаў я словамі не дужа прыстойнага польскага анекдота.
— Пробашч? Арганіста?
— Не, тыя ў Альшанцы…
— Няўжо астатнія з таго анекдота?
— Ды не…
Я гатовы быў ляпнуць нешта праўдзівае пра падзеі гэтага дня. Але тут, дай божа яму здароўя, мяне перабіў Лыганоўскі. І праўда, калі кліент не хоча берагчы лекарскай таямніцы, то гэта хочаш не хочаш павінен рабіць за яго сам лекар. Нават наступаючы дурню на язык.
— Ён не скажа, — сказаў Лыганоўскі. — Бываюць такія рэчы, што трэба трымаць язык за зубамі. На мой погляд, ён сёння цалаваўся з чужой жонкай.
— Божа мой! — уздыхнуў Хілінскі. — І ўсё гэта адбываецца ў прававай дзяржаве.
Памаўчаў.
— Хаця цяпер пайшлі мужчыны спрэс як з анекдота: «Ваша мэта што? Пацалаваць маю жонку? Ну то, скончыўшы сваю справу, вы можаце пайсці…» Словам, Антоне, калі ты кажаш, што рыба добра ловіцца, то я, можа, неяк днямі заеду да цябе. Стаць там на пастой можна ў каго?
