Новая зямля (на белорусском языке) - Колас Якуб Михайлович (бесплатная библиотека электронных книг txt) 📗
I люльку пальцам прыцiскае,
Аб чымся думае сукрыта;
Усмешка нейкая разлiта
I на твары i пад вусамi.
I толькi ўскiне ён вачамi
То на таго, то на другога,
Ды не прамовiць ён нiчога,
Бы засмучае штось старога.
- Ўставайце: едуць! - Ўсе ўсхапiлiсь,
Захвалявалiсь, захадзiлiсь,
Знакi на грудзях папраўляюць
I на спатканне выбягаюць
I ўраз спыняюцца, стаяць
Паноў тых трэба прывiтаць.
Паны ў калясцы пад'язджаюць.
Хурман тут лейцы падцiнае,
Стаенных пару прыпыняе,
А пан Абрыцкi з леснiкамi
Скланiлiсь нiзка прад панамi.
Паны чуць-чуць адно зiрнулi,
На iх увагi не звярнулi,
Як бы не людзi то стаялi,
I ў свой будан павандравалi.
Тут леснiкi бягом да брычкi,
Бо знаюць панскiя прывычкi,
Нясуць iх стрэльбы i пакункi,
Прылады розныя, ладункi
I ў будане iх прыбiраюць,
Панам, як могуць, дагаджаюць.
Паны ж не бачаць iх, не чуюць,
Бярэ iх нейкi рух, жартуюць;
Усё iх цешыць, забаўляе,
На лад вясёлы падымае:
Будан, агонь, начлег цiкавы,
Прасцецкi стол, салома, лавы,
Таксама цешыць паляванне,
Iм тут цiкава ўсё дазвання,
Апроч людзей, што iм так дбаюць
I ўсе iх глупствы выпаўняюць.
Тут быў Ракоўскi, пан ляснiчы,
З Нясвiжа глаўны кiраўнiчы
Маёнткаў княжацкiх, пан Свiда,
I трэцi пан, даўгi, як дзiда,
Быў пан Кржывiцкi, равiзовы,
Яшчэ нябачаны тут, новы.
Цямнее ў лесе. Ноч надходзiць,
Марозiк злёгку нацiскае.
На небе месяц усплывае,
Задуму смутную наводзiць
I лес маўклiвы азiрае.
Гарыць-дрыжыць агонь шумлiвы,
А залатыя пералiвы,
Вуглёў мiганне-дрыгаценне
Iм ткуць чароўнае адзенне:
Шчыты агнёвыя, кароны,
То ярка-светлы, то чырвоны.
Шугае полымя бурлiва,
А iскры-зорачкi шчаслiва
Бягуць-плывуць блiскучым роем
Угору ў голькi к тоўстым хвоям
I ў верхавiнах прападаюць,
Бы вочкi плюшчаць, умiраюць.
Тут светла, весела, ўсё жыва,
А ў лесе цьма ляжыць маўклiва,
Глядзiць панура, неласкава,
Што не ў свой час iдзе забава.
Дрыгучы блеск вакол гуляе,
I цьму адгэтуль адганяе,
I пiша здольныя малюнкi,
I фарбаў розныя гатункi
Па тоўстых хвоях раскiдае,
Дзiвоты чараў выяўляе.
Сядзяць паны, як страхi тыя,
А мiны важныя такiя,
Ўсе непрыступны i ўсе горды,
Рашучы погляды i цвёрды,
А ў кожным слове, ў кожным руху
Вiдна знявага да "псяюху".
"Псяюхi" ж iм усяк слугуюць
I для вячэры стол гатуюць,
Ў агонь бярвеннi падкiдаюць
I прад панамi выдыгаюць.
I вось за стол паны садзяцца,
Iм заманулась частавацца;
Кiлiшкi "вудкай" налiваюць
I чаркi з чаркамi стыкаюць,
Жуюць смажэнне i вяндлiну
I хваляць добрую часiну.
А "вудка" больш развесяляе;
Пан равiзовы зачынае:
"Ешчэ Польска не згiнэла,
Пукi мы жыемы".
Паны адны перад другiмi
Шыкуюць жартамi сваiмi,
Свой розум, гонар выстаўляюць
I дубальтоўкi выслаўляюць.
Ракоўскi, злосны з леснiкамi,
Зусiм не той цяпер з панамi.
Паны ў хвальбе не зналi меры,
Самiм сабе не мелi веры,
Ды пра лганнё сваё маўчалi,
Не падсяваючы, ўсе лгалi.
- А я, - тут Свiда выступае,
Ён вус угору падымае
I панству кiдае з запалам:
Седм вiлькув забiв едным стшалэм!
Паны на момант слупянеюць,
Жаваць iх скiвiцы не смеюць:
Загнаў пан Свiда iм загвоздку,
Як бы у горла сунуў костку.
- Дальбуг, цекаве, даен слово!
Сказаў нарэшце равiзовы.
- Гм, як жа гэта, проша пана?
Ўсiх зрэзаў Свiда нечакана
I верх цяпер над iмi мае.
Паноў аж зайздрасць разбiрае.
- То пан жартуе, як то можна?
Паны развагу вядуць розна:
Сказаць: салгаў - не выпадае,
Паверыць - веры не хапае;
А паўнамоцны ў здаваленнi,
Як бы агорнуты ў праменнi,
Навокал горда пазiрае
I важна шчокi надзiмае,
Як бы паноў ён i не бачыць.
- Няхай жа пан то растлумачыць!
- А так, панове: едным стшалэм!
Зноў ткнуў iх Свiда як бы джалам.
Ў канцы дае iм тлумачэнне:
Забiў ваўчыцу на шчаненнi.
Паны - ляснiчы й равiзовы
Як па камандзе, б'юць галовы:
- I як то мы не дагадалiсь!
I доўга ўсе яны смяялiсь.
Назаўтра рана чуць разднела,
Чуць-чуць на ўсходзе пасвятлела,
Была кароткая нарада,
Каму вясцi якога пана.
"Абы не гэтага шатана,
Хоць бы не мне ўсучылi гада",
Мiхал падумаў аб ляснiчым.
"Абы не з гэтым паляўнiчым",
Так i другiя разважалi,
Пераглядалiся, чакалi.
Але як Свiда быў тут глаўны,
А з леснiкоў найболей слаўны
Мiхал даўно ўжо тут лiчыўся,
То ён Мiхалу даручыўся,
Кржывiцкi Пальчыку застаўся,
А ў трэцяй пары аказаўся
Нiхто другi, як наш Гавака;
Аж уздыхнуў ён, небарака.
Размеркаваўшысь такiм чынам,
Паны па розных пуцявiнах
Iдуць на токi з леснiкамi.
Мiхал здалёк пайшоў цянькамi;
Гатовы план даўно ён мае,
Iдзе i Свiду навучае,
Гаворыць з прыцiскам, хоць цiха,
Каб не ўстрывожыць тое лiха.
- Вось тут, паночку, "такавiска",
Глушэц асочаны ўжо блiзка,
Няхай жа пан iдзе цiхутка,
Бо гэта штучка вельмi чутка:
Не асцярогся - i прапала.
I Свiда слухае Мiхала,
Што толькi той нi загадае.
Мiхал над панам волю мае,
Цяпер ён пан хоць на мiнутку.
"Скачы ж, браток, пад маю дудку,
Прызнай жа мне i ты пашану?"
Мiхал у думках кажа пану.
- Як скокну я - i пан хай скача;
Спынюся я - i пан спынiся!
Глядзi ж, панок, не памылiся,
Каб тут не вынiкла няўдача!
Мiхал замёр, стаiць маўклiва,
А з iм i Свiда нерухлiва.
У лесе значна пасвятлела,
I вось дзесь блiзка, перш нясмела
Заграў глушэц i абарваўся
Ды зноў зачаў, разбалбатаўся.
Мiхал даў знак. Скок-скок! спынiўся,
З iм радам Свiда апынiўся.
- Цi бачыць пан? унь-унь чарнее...
Ой, не: хай пан цярпець умее!
А Свiда стаў пароць гарачку
I ўжо у стрэльбе ўзвёў сабачку.
- Не руш! не руш, пан! о, крый божа;
Пан папсавацi справу можа!
Яшчэ мiнуту улучылi,
На крокаў дваццаць падступiлi.
Цяпер глушэц, як на далонi,
Сядзiць, бы шула, у заслоне
Хваёвых лапак, хвост мятлою,
Як бы любуецца сабою,
Балбоча, крэхкае i свiшча;
Глушэц склiкае на iгрышча,
А мо хваленнi жыццю правiць
I гэты бор спрадвечны славiць.
