Новая зямля (на белорусском языке) - Колас Якуб Михайлович (бесплатная библиотека электронных книг txt) 📗
Свой вечны лёс, сваю красу,
Чым дзядзька добрую касу.
I паглядзець было цiкава,
Як дзядзька шчыра i ласкава
Касу на рынку выбiрае!
Якiх ён спроб там не ўжывае!
Спярша агледзiць яе пiльна,
З усiх бакоў глядзiць прыхiльна
I паступова, па парадку
Як на насок, так i на пятку
I на кляймо, на шыйку тую;
Глядзiць мiнуту i другую.
Ды для касы гэтага мала:
Спрабуе кiпцем яе джала
I спробу зробiць над абухам,
Тады паверка йдзе ўжо вухам,
Цi добра звонiць коска гэта,
У дзядзькi тут свая прымета,
Ды я не ведаю якая,
I дзядзька косцы загукае:
"Ка-са!" i вуха прыкладае
Сакрэт знаў дзядзька ў гэтай штуцы:
Каса павiнна адгукнуцца;
Калi ж каса не гаваркая,
То дзядзька спосаб яшчэ мае:
Наслiнiць, выцершы насуха,
Рубец касы, той край абуха,
I ўпапярок у тую слiну
Кладзе саломiнку-нацiну,
I тут каса ўжо, брат, не схлусiць:
Удоўж саломка легчы мусiць.
Купiць касу - о, гэта штука!
Яшчэ больш важная навука
Умець дагнаць касу да ладу
I даць ёй выклепку, асаду.
Мастак быў дзядзька i на гэта,
Ён ладзiў многа кос у лета
I так наклепле iх, асадзiць,
Што хто на коску нi паглядзiць,
То толькi ахне ўжо ад дзiва
Цi галавой кiўне маўклiва.
За дзень, за два да касавiцы
Звiняць, гамоняць вакалiцы
На ўсе лады, на ўсе галосы
Пайшлi кляпаць i ладзiць косы.
Настаў дзянёк, даўно чаканы.
Пакаты ўзгор'я i курганы
Уздзелi чырванi кароны,
I стрэхi сонцам пазлачоны;
Туманаў лёгкiя паромы
Над рэчкай вiснуць нерухома,
А ў люстры водаў гэтай рэчкi,
Як закаханая дзяўчына,
Глядзiцца пышная вярбiна.
Ў блiскучым лiсцейку, як свечкi
На алтары ў часы малення,
Iскрацца сонейка праменнi,
Бы смех бязгрэшны i шчаслiвы.
А там, на ўсходзе, пералiвы
Агнiстых фарбаў робяць дзiвы
I сыплюць шчодра ад усходу
Зямлi i небу радасць, згоду.
I чуткi струны гэтай цiшы!
Iх подых ветрыку ўскалыша,
I нават з дрэва лiсцiк кволы
Адб'е ў iх голас свой вясёлы.
Але паслухай, мiлы дружа.
Эх, што за хваля i як дужа,
Разгонна, смела i агромна
Плыве па струнах тых з-пад Нёмна!
Iдуць касцы, звiняць iх косы,
Вiтаюць iх буйныя росы,
А краскi нiжай гнуць галовы,
Пачуўшы косак звон сталёвы.
Касцы iдуць то грамадою,
То шнурам цягнуць, чарадою,
То паасобку, то па пары;
Iдуць касцы, iдуць, як хмары,
I льецца смех iх разудалы.
Як веснавыя перавалы.
Гаворка, шум i коней ржанне
Касьбы вясёлае вiтанне.
Касцы, ваякi мiрнай працы,
Выходзяць з косамi на пляцы,
I на палоскi верставыя
Кладуцца коскi iх крывыя
Пайшлi праверкi i прамеры,
Каб больш мець пэўнасцi i веры
I каб не выйшла перакосу
I не зайсцi ў чыю палосу,
Бо будзе крыку, будзе сваркi,
Няхай лепш цэлы будуць каркi.
Але бывалi ўсё ж здарэннi,
Што вынiкалi абурэннi.
Калi ў траве хто брод вядзе
Ды трохi ў шнур чужы ўбрыдзе,
Тады касцы страх як крычалi
I мацярок упамiналi.
Эх, час касьбы, вясёлы час!
I я iм цешыўся не раз,
I з таго часу па сягоння
Мне сонцам свецiць Наднямонне.
Касцы расходзяцца па гаку,
Як бы iдуць яны ў атаку,
I жыва менцяць свае косы;
I ткуцца здольныя пракосы,
Лажацца роўнымi радамi,
А за касцом двума слядамi
Адбiткi ног яго кладуцца,
А косы свiшчуць i смяюцца.
Тым часам сонца выйшла ўгору
I з безгранiчнага прастору
Шырокай плынню агнявою
На землю шчодраю рукою
Лье блеск гарачы i яскравы;
I вянуць скошаныя травы,
I выглядаюць нудна палi.
На луг другая коцiць хваля:
Iдуць грабцы, жанкi, дзяўчата,
Убраны хораша, бы ў свята:
Чырвоны колер, белы - ўсякi,
Бы ў агародзе тыя макi;
Iдуць, пракосы разбiваюць,
З лагчынак сена выграбаюць,
То там, то сям у чэсць пятровак
З грудзей тых макавых галовак,
Дзяўчатак слаўных, яснавокiх,
Ў лугах прасторных i шырокiх
Плывуць-дрыжаць спяванак тоны;
I тыя песнi засмучоны
I млеюць ў стомленым абшары,
Як бы адбiтак божай кары.
А дзень гарыць, а дзень палае.
Ўсплывае хмарка i другая
Над сiне-дымным небасхiлам
I ў задуменнi смутна-мiлым
З нябёс блакiтных пазiраюць,
Як бы дарогу выбiраюць.
Раздолле ў лузе, эх, раздолле!
А колькi смеху i сваволля,
I жартаў, плюскату, штурхання
Над гэтым Нёмнам у купанне!
I хiба можна ўжо ўстрымацца,
У час касьбы не пакупацца?
I дзе на свеце ёсць такая,
Як Нёман, рэчанька другая?
Тут хвалi светлы, срэбралiтны,
А беражкi - ну, аксамiтны,
На дне пясочак жоўты, чысты,
Вадою згладжаны, зярнiсты.
У воду войдзеш - шчасце раю,
Я шчасця большага не знаю,
Цi знаць яго ўжо не прыйшлося,
Як толькi тут, на сенакосе.
А глянь на луг пад вечар, браце!
Увесь, як ёсць, ва ўсiм ахваце,
Па ўсiх грудах аж за дарогу
Устаўлен копамi мурогу;
I так свяжуткi копкi тыя,
I так выразны, бы жывыя,
I выгляд кожнае адметны,
Але ўсе разам так прыветны!
Вазы шыбуюць важна, стала,
Бы тых вагонаў рад нагнала.
Павее ветрык - што за пахi!
Мёд разлiваюць тыя гмахi,
Вiно найлепшае i ром,
Як плата шчырая касцом.
А вечар чуткi, гутарлiвы
Разносiць гоман, смех шчаслiвы
I ў сэрцы палiць парываннi
I тчэ красёначкi кахання.
Ружовы захад повен ласкi,
I цiха звiслi агнепаскi,
Брыжы, тасёмкi i каралi;
Адзенне хмаркi пазнiмалi
I самi леглi спаць на ночку,
Адзеўшы лёгкую сарочку;
I гасне дзень у задуменнi,
Як гаснуць жыцця летуценнi.
Зiрнi на луг прад навальнiцай,
Калi крыжастай блiскавiцай
У страсе твар ахрысцiць хмара,
I сiлай грознага цяжару
Ўскалыша землю шум дрыгучы
Далёкi, ўстрымлены, магучы
I здрыгане нябёс разлогi,
Як голас божай засцярогi,
Зiрнi тады на гэту шыр:
Трасецца-ходзiць луг, бы вiр,
Бы той кацёл у час кiпення,
Ўсё поўна руху i iмкнення.
Ой, час гарачы, ой, час цяжкi!
Бягуць касцы, ну, як мурашкi,
Бягуць грабцам на дапамогу
I раптам б'юць усе трывогу.
А хмары ўсталi нечакана,
Хоць, праўда, парыла ўжо зрана;
Бела-ружовыя iх шаты
Вiсяць маўклiвы i зацяты,
А кучаравыя клубiшчы,
Як на ўсясветным пажарышчы,
