Новая зямля (на белорусском языке) - Колас Якуб Михайлович (бесплатная библиотека электронных книг txt) 📗
Кандуктар дзверы адчыняе,
I хiтра пломбу ён знiмае,
Засадзiць гвозд, ключом пакруцiць,
А страх аж вочы дзядзьку муцiць,
I губа ходзiць, бы ў жаробкi.
Тым часам дзверы бруднай "топкi"
Ўраз адамкнуў кандуктар лоўка
I зачынiў, бы ў клетцы воўка,
Запхнуўшы дзядзьку чуць не сiлай
Да гэтай дзiркi апастылай.
Ступiў наш дзядзька крок, спынiўся
I свет яму тут зачынiўся,
Стаiць, як дурань, небарака.
- Куды ж ты ўпхнуў мяне, вужака?
Бадай ты спрах з сваёй нарою!
Гамонiць дзядзька сам з сабою.
- Ну ж, удружыў, гад! вось усунуў!
I ў цёмны кут ён злосна плюнуў.
- Ах, вэй! што гэта? цi сляпы ты?
То ж тут жа мы! - з кутка сярдзiты
Пачуўся голас чалавечы,
Аж узнялiся ў дзядзькi плечы,
Ды каб схаваць, што ён спужаўся,
Спакойна дзядзька адазваўся:
- А, гэта вы! Нашто ж пад слiну
Было вам ставiць абразiну?
Тут толькi стаў ён прыглядацца
"Зайцы" сярдзiта мiтусяцца.
Яны даўно ўжо там стаялi,
Як мышы з норак, выглядалi.
Пярэднi з iх, такi вяртлявы,
Яшчэ ўсё цёрся аб рукавы.
Было ўсё чорна тут ад сажы,
Насiлась густа пылу пража;
Адно акенечка i тое
Глядзела цьмяна насляпое.
А цесната - нi стаць, нi сесцi,
Тырчы, як пень, на адным месце!
Але сяк-так прымайстраваўся
Наш падарожны каля печы,
Размяў крыху грудзiну, плечы
I закурыць нарыхтаваўся,
У кут паставiўшы крывульку.
Дастаў капшук, агледзеў люльку,
Прадзьмуў цыбук, задаўшы смроду,
Аж пасажыр сiвабароды
Даўно ўжо ён на дзядзьку дзьмуўся
Шмаргнуўшы носам, адвярнуўся.
Але наш дзядзька не шманае:
Тытун у люльку накладае;
Тытун быў свой, а не куплёны,
I драў ён горла, як шалёны,
I, як казаў у нас Дзямешка,
Па галаве бiў, як даўбешка.
Тытун быў хвацкi, адмысловы,
I не адзiн курэц здаровы,
Хвацiўшы дыму галт знячэўку,
Як бы спiрытусу кватэрку,
I чхаў, i пырхаў з паўгадзiны,
I выцiраў з вачэй слязiны,
Аж пуп яго трашчаў i рваўся
(Ён бесарабскiм называўся
Тытун той дзядзькаў самавiты).
Як чорт, быў дым яго сярдзiты.
Наклаўшы люльку, выняў скалку,
Адкалупiў ён цыру галку
I гасiць крэсiвам. Iскрынкi,
Як залаценькiя пылiнкi,
З нягромкiм трэскам узвiлiся,
На цыр багата палiлiся.
Вось дзядзька люльку раздзiмае,
Цыбук хрыпiць, пiшчыць, спявае.
Дым усё большымi клубамi
Звiсае ў дзядзькi над вусамi.
I вось як люлька разгарэлась
Курыць даўно яму хацелась,
Набраў ён дыму рот паўнюткi
Цягнуў не меней паўмiнуткi
I клуб, як з комiна, пускае.
Нясецца дым, насы зрывае,
"Зайцам" духi ён забiвае;
I мух тым дымам даняло:
Гудуць жалобна, б'юцца ў шкло.
Падняўся кашаль мiж "зайцамi",
I ўсе зашморгалi насамi.
- Ой, фэ! не вытрываць! ратуйце!
Хоць нашу старасць пашкадуйце!
Крычаць "зайцы" ўсе ў адзiн голас
I на бародах скубуць волас,
А дзядзька пыхкае клубамi
I смех хавае пад вусамi.
Ды ў гэты момант з карыдора
Пачуўся голас кандуктора
I грук у дзверы кулакамi.
- Эй ты, там, торба з кутасамi!
Якога чорта гэта смалiш?
Ты мне вагон увесь развалiш!
Пакiнь курыць, бо i праз дзверы
Праходзiць дым сюды без меры...
Але i дым: аж з ног скiдае!
Ну, проста нос табе зрывае!
Кантроль, даў Бог, прайшоў удатна.
Вайшлi ў вагон, i так прыятна
Ў вагоне дзядзьку паказалась!
Прад iм раўнiна рассцiлалась
Палёў, засеяных хлябамi;
Загоны стройнымi радамi
Антосю вочы весялiлi
I на працягу цэлай мiлi
Узад пачцiва адхадзiлi
I расступалiсь прад машынай,
Як кавалеры прад дзяўчынай
Цi як прад свёкрам маладзiца.
Яна ж, як вольная арлiца,
Ляцiць стралою, грозна дыша
I сiвым дымам цяжка пыша.
I кожны мiг каля чыгункi
З'яўлялiсь новыя малюнкi:
Слупы мiльгалi верставыя,
Дарожкi, сцежачкi крывыя,
Што чуць заметна спамiж збожжа
Вiлiся йстужкаю прыгожа;
Лясы, гаёчкi вынiкалi,
I цэрквы вежамi блiшчалi
Ў жывых вянках бяроз i клёнаў,
I пакручастых рэчак гоны,
I мiгацелi сёлы, дворы,
Сады, курганы, касагоры.
- Ото разгон i шыр якая!
З сабою дзядзька разважае.
Зiрнеш - не згледзiш канца-краю,
I гэта ўся зямлi армада
Гаспадара-цара аблада!
Вялiкi ён багач на свеце,
Ды толькi бедны яго дзецi:
Ядуць хлябок яны з мякiнай,
"Зайцамi" ездзяць на машыне.
Якiя дворы, Божа мiлы!
А ўсюды бедны люд пахiлы
Кiшыць, гаротны, як мурашкi,
I ўздых задушаны ды цяжкi
Гатоў з грудзей яго прарвацца,
На гоман думак адазвацца.
"Эх, дзецца людзям бедным недзе!"
I ўспомнiў дзядзька, куды едзе
I што яму ў той Вiльнi трэба.
Эх, цяжка ты, скарынка хлеба!
Пакуль пачуеш кроплю сiлы,
То банк мо выматае жылы
Налогам, гербавым, там, зборам,
Не развiтаешся ты з горам,
I пусцiць жыць бадай не голых.
У гэтых думках невясёлых
Антось да Вiльнi пад'язджае
I свой гарнiтур папраўляе.
XXVIII. ДЗЯДЗЬКА Ў ВIЛЬНI
I не спынiлася машына,
А ўжо пайшла мiтусянiна:
Хватаюць клумкi пасажыры,
Пад рукi б'юць "зайцы"-праныры,
Паны складаюць чамаданы,
Лубкi-каробкi, дзе схаваны
Паненак розныя прыпасы
Для завiвання, для падкрасы,
Каб трохi зменшыць перашкоды,
Пахiбкi матухны-прыроды.
Срэдзь люду рознага i панства
I мiж усякага убранства
Вiдна i дзядзькава апратка,
Пiльчак i шапачка-аладка.
Машына стала. Валiць валам
Люд у тунелi пад вакзалам,
А з iм i дзядзька цiсне збоку,
Ад шэрых свiт непадалёку.
Яшчэ нiколi дзядзька з роду
Не бачыў гэтулькi народу,
Паноў, чыноўнiкаў багатых,
Такiх таўшчэразных, пузатых,
Што можна б смела з'есцi булку,
Каб абысцi гэту качулку;
I выступаюць такiм тузам,
Iдуць, не бачаць ног за пузам,
Аж дол каменны чуць не гнецца,
Як студзень, карк яго трасецца.
"Ото паноў! о, Божа мiлы!
Якiя гладкiя iх рылы!
Якiя вусы i бароды!
Паставiць бы iх у гароды
Нi вераб'i i нi вароны
Не смелi б сесцi на загоны!
I процьма-та ж iх тут якая!
У мыслях дзядзька разважае.
А морды ззяюць, як пад лакам,
Вiдаць, жывуць яны са смакам.
А ўзяць паненак - ажно ззяюць
I ходзяць - долу не чапаюць:
